Gaan na inhoud

Platinum

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
78 iridiumplatinumgoud
Pd

Pt

Ds
Algemeen
Naam, simbool, getal platinum, Pt, 78
Chemiese reeks oorgangsmetale
Groep, periode, blok 10, 6, d
Voorkoms gryswit metaal
Atoommassa 195,084 (1) g/mol
Elektronkonfigurasie [Xe] 4f145d96s1
Elektrone per skil 2, 8, 18, 32, 17, 1
Fisiese eienskappe
Toestand vastestof
Digtheid (naby k.t.) 21,45 g/cm³
Vloeistof digtheid teen s.p. 19,77 g/cm³
Smeltpunt 2 041,4 K
(1 768,3 °C)
Kookpunt 4 098 K
(3 825 °C)
Smeltingswarmte 22,17 kJ/mol
Verdampingswarmte 469 kJ/mol
Warmtekapasiteit (25 °C) 25,86 J/(mol·K)
Dampdruk
P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k
teen T/K 2 330 (2 550) 2 815 3 143 3 556 4 094
Atoomeienskappe
Kristalstruktuur kubies vlakgesentreerd
Ruimtegroep Fm3m  nommer: 225
Strukturbericht-kode A1
Oksidasietoestande 6, 5, 4, 3, 2, 1, -1, -2
(matige basiese oksied)
Elektronegatiwiteit 2,28 (Skaal van Pauling)
Ionisasie-energieë 1ste: 870 kJ/mol
2de: 1 791 kJ/mol
Atoomradius 139 pm
Atoomradius (ber.) geen data pm
Kovalente radius 136±5 pm
Van der Waals-radius 175 pm
Diverse
Magnetiese rangskikking paramagneties
Elektriese resistiwiteit (20 °C) 105 nΩ·m
Termiese geleidingsvermoë (300 K) 71,6 W/(m·K)
Termiese uitsetting (25 °C) 8,8 µm/(m·K)
Spoed van klank (dun staaf) (20 °C) geen data m/s
Young se modulus 125 - 240 GPa
Skuifmodulus 61 GPa
Massamodulus 230 GPa
Poissonverhouding 0.38
Mohs se hardheid 4 - 4,5
Vickers hardheid 549 MPa
Brinell hardheid 392 MPa
CAS-registernommer 7440-06-4
Vernaamste isotope
Isotope van Platinum
iso NV halfleeftyd VM VE (MeV) VP
190Pt 0,014% 6,5×1011 α 3,18 186Os
191Pt sin 2,76 dae e ? 191Ir
192Pt 0,782% Pt is stabiel met 56 neutrone
193Pt sin 50 jaar e ? 193Ir
193mPt sin 4,33 dae IO 0,1355e 193Pt
194Pt 32,967% Pt is stabiel met 116 neutrone
195Pt 33,832% Pt is stabiel met 117 neutrone
195mPt sin 4,02 dae IO 0,1297e 195Pt
196Pt 25,242% Pt is stabiel met 118 neutrone
197Pt sin 19,8913 uur β 0,719 197Au
197mPt sin 1,59 uur IO 0,3465 197Pt
198Pt 7,163% Pt is stabiel met 120 neutrone
Portaal Chemie

Platinum is 'n chemiese element met die chemiese simbool Pt en 'n atoomgetal van 78. Die naam van die element is afgelei vanaf die Spaanse term platina del Pinto, wat letterlik vertaal word na “kleine silwer van die Pintorivier”.[1] Dit is deel van die Groep 10 elemente in die periodieke tabel van elemente. Platinum is redelik dig, pletbaar, smeebaar, 'n edelmetaal, en 'n oorgangsmetaal.

Die kleur daarvan is gryswit, dit is korrosiebestand en word gevind in sommige nikkel- en koperertse saam met vrye elemente. Platinum word gebruik in juweliersware, laboratoriumtoerusting, elektriese kontakpunte en elektrodes, platinum weerstandtermometers, tandartse se toerusting en katalitiese omsetters.

Chemiese eienskappe

[wysig | wysig bron]

Platinum staan bekend as 'n edelmetaal, net soos goud en silwer. Die term edelmetaal beteken dat hierdie metale nie met suurstof verbind as dit daarmee in aanraking kom nie. Hulle roes of slaan dus nie aan wanneer hulle aan die atmosfeer blootgestel word nie.

Platinum is ook in staat om die inwerking van die meeste sure te weerstaan, behalwe waterstofjodied HI by 100° C. Dit word nie deur salpetersuur, swaelsuur, fluoorsuur of soutsuur aangetas nie. Reagense wat uit mengsels van sure bestaan, bv. aqua regia (koningswater: 'n mengsel van salpeter- en soutsuur) kan wel die metaal aanval. Platinum gaan as heksachloroplatinumsuur in oplossing:

Teen 80° los dit ook in 'n Cl2/HCl-mengsel as heksachloroplatinumsuur op. Platinum los ook in 'n smelt van kaliumsianied by 700° C op. [2]

Platinum reageer met chloor, swawel en fosfor, en ook wanneer dit saam met sekere alkalië verhit word.

Katalisator

[wysig | wysig bron]

Een van die belangrikste eienskappe van platinum is dat dit 'n uiters doeltreffende katalisator is. Party chemiese reaksies vind spontaan plaas, terwyl ander spesiale toestande vereis voordat hulle plaasvind, bv. deur die stowwe te verhit of 'n hoë druk toe te pas. Party chemiese reaksies vind slegs in die teenwoordigheid van 'n bykomende chemiese stof plaas, of word daardeur versnel.

So 'n stof, wat nie self deur die reaksie verander word nie, word 'n katalisator genoem. In die nywerheid word platinum veral as 'n katalisator gebruik. In die aanwesigheid daarvan is dit moontlik om die gasse stikstof en waterstof, of suurstof en swaweldioksied, deur verhitting te laat verbind, en platinum word op hierdie manier gebruik in die grootskaalse vervaardiging van ammoniak en swawelsuur.

Ander gebruike

[wysig | wysig bron]

Platinum het egter ook ander gebruike in die wetenskap en in die nywerheid. Aangesien platinum minder as die meeste ander metale uitsit wanneer dit verhit word, kan dit in glasware verseel word sonder om die glas te laat kraak; hierdie eienskap maak platinum uiters geskik vir gebruik in laboratoriumtoerusting.

Omdat platinum ook roesbestand is, word dit baie in laboratoriums vir smeltkroese, elektriese kontakpunte en in hoogoonde gebruik. In hierdie gebruike word platinum gewoonlik as 'n allooi saam met rodium, iridium, rutenium of wolfram gebruik om dit 'n groter sterkte en hardheid te gee. 'n Ander baie belangrike gebruik van platinum - baie keer in 'n allooi met goud of silwer - is in die juweliersbedryf, veral in die montering van diamante.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. Woods, Ian (2004). The Elements: Platinum. The Elements (in English). Benchmark Books. ISBN 978-0761415503.{{cite book}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
  2. Renner, H., Schlamp, G., Kleinwächter, I., Drost, E., Lüschow, H.M., Tews, P., Panster, P., Diehl, M., Lang, J., Kreuzer, T., Knödler, A., Starz, K.A., Dermann, K., Rothaut, J., Drieselmann, R., Peter, C., Schiele, R., Coombes, J., Hosford, M. and Lupton, D.F. (2018). Platinum Group Metals and Compounds. In Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. doi:10.1002/9783527306732.a21_075.pub2.{{cite book}}: AS1-onderhoud: gebruik authors-parameter (link)

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
H He
Li Be B C N O F Ne
Na Mg Al Si P S Cl Ar
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
Cs Ba La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
Fr Ra Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og
Alkalimetale Aardalkalimetale Lantaniede Aktiniede Oorgangsmetale Hoofgroepmetale Metalloïde Niemetale Halogene Edelgasse Chemie onbekend