Systeemdynamica

ORGANISATIEONTWERP.NL
Diagnose, Ontwerp en Verandering
Strategisch voordeel met Systeemdynamica
2011 cc Organisatieontwerp.nl
Auteur: drs. Ir. Maikel J. Mardjan MBM - Architect
Versie 1.01, juni 2015

OVER DEZE PRESENTATIE
Dat complexe problemen moeilijk zijn samen te vatten is algemeen
bekend. Ook is bekend dat management dol is op PowerPoints waar
in enkele sheetjes de kern van een probleem wordt uitgelegd.
Toch proberen we in deze PowerPoint de essentie van het nut van
gebruik van systeemdynamica uit te leggen.

SAMENVATTING
De meest simpele systemen zijn voor mensen snel onmogelijk om
mentaal te doorgronden. Simulatie vanuit systeemdynamica is een
zeer krachtig hulpmiddel.
Inzet van systeemdynamica geeft de volgende voordelen:
 Systeemdynamica geeft zicht op krachten en mechanismen
die in een organisatie actief zijn en tot ongewenste resultaten
leiden of deze in stand houden.
 Met systeemdynamica is het mogelijk dynamiek in een
organisatie terug te brengen naar een beheersbaar niveau.
 Gebruik makend van systeemdynamica is goed inzicht te
krijgen in toekomstige effecten van beslissingen.
Voor IT architectuurtrajecten, ontwikkelen van enterprise
architectuur, ontwikkeling van organistiearchitectuur, onderzoeken
van problemen en vinden van blijvende oplossing is inzet van
systeemdynamica nog altijd zeer waardevol.

AGENDA
 Noodzaak voor betere beheersing
 Wat is systeemdynamica?
 Voordelen gebruik systeemdynamica
 Voorbeelden

NOODZAAK
Organisaties krijgen in toenemende mate te maken met:
 Meer complexiteit
 Meer dynamiek
 Sneller veranderende technologische mogelijkheden (IT)
 Nieuwe markten
 Gevolgen van krimpende overheid en effecten van eurocrisis.
Deze nieuwe realiteit vormt een serieuze uitdaging voor het
ontwerpen en implementeren van informatiesystemen.

OORZAAK GEVOLG OF GEVOLG OORZAAK?
Praktijksituaties:
 Geen grip op risico’s, omdat onduidelijk is van welke factoren
de risico’s allemaal afhankelijk zijn.
 Besluiten voor oplossingen werken slechts kort. Na enige tijd
komen de problemen versterkt terug.
 Een oplossing voor problemen op een bepaalde afdeling geeft
nieuwe onvoorziene problemen op andere afdelingen.
 Ad-hoc oplossingen voor klanten veroorzaken ernstige
problemen voor uw mooi gestroomlijnde dienstverlening.
 Beloofde oplossingen door architecten blijken niet te werken
of niet realiseerbaar.
 Ondanks veel mensen, energie en geld wil een investering
niet renderen.
 Een jaar na de aanschaf van een nieuw informatiesysteem is
de organisatie inflexibel en afhankelijk van een leverancier.

NOODZAAK (2)
Vooraf gedegen onderzoek is noodzakelijk om succes in de toekomst
te hebben.
 Het denken in directe en indirecte causale verbanden en het
inzichtelijk krijgen is moeilijk.
 Mensen (wij) zijn slecht in het doorgronden van niet-lineaire
effecten in de tijd van onze beslissingen.

NOODZAAK VANUIT ARCHITECTUUR
Architectuur moet meer en meer direct waarde toevoegen:
 Bedrijfsleven wil betere (en goedkopere) informatiesystemen
 Intranet en extranet dient gebaseerd te worden op state-of-
the-art consumer look&feel
 Systemen moeten meer organisatorische grenzen
overschrijden en moeten nog meer communiceren met
systemen van andere organisaties.
 Bedrijven willen meer en meer in staat zijn om gemakkelijk
van partner te wisselen (service provider, cloud hosting
partner, integrator)
Nodig is namelijk:
• Informatiesystemen ontwerpen die in staat zijn om zichzelf
dynamisch aan te passen aan de veranderingen in de
omgeving.
• Het verhogen van de complexiteit van informatiesystemen is
hierbij een beperkte oplossing voor het probleem, want alleen
scenario’s die voorspeld kunnen worden, kunnen ook
daadwerkelijk in een systeem worden geïmplementeerd.

GEVAAR VAN INTUÏTIE!
Onnatuurlijk?
 Bij naderende botsing op autosnelweg harder rijden in plaats
van langzamer.
 Een brand blussen met explosieven.
 Leverbetrouwbaarheid van projecten verhogen door reductie
van mensen.
 Geldproblemen oplossen door meer geld te lenen.
Op basis van intuïtie zijn wij mensen geneigd om te denken en te
handelen op basis van eerdere ervaringen bij nieuwe problemen.
Echter ‘wij’ mensen zijn zeer slecht in staat om niet-lineaire
systemen te doorgronden.
Zelfs voor de meest simpele systemen met eenvoudige
terugkoppeling is het voor mensen onmogelijk om snel het gedrag
te doorgronden. (Piramidespel?)

COMPLEXE SYSTEMEN
Eigenschappen van complexe systemen:
 Strak gekoppeld: alles beïnvloed alles. Een element
veranderen gaat bijna niet.
 Dynamisch: het gedrag veranderd over de tijd.
 Resistent voor wijzigingen: veel ogenschijnlijke oplossingen
werken niet of maken de situatie alleen maar erger.
 Contra-intuïtief: effecten en oorzaken hebben in de tijd een
vreemd gedrag op elkaar.
 Onvoorspelbaar: lange termijn gedrag is cruciaal anders dan
korte termijn gedrag.

WAT IS SYSTEEMDYNAMICA?
Kort samengevat:
 In de systeemdynamica wordt het dynamische gedrag
bestudeerd van complexe sociale systemen in de tijd.
 Systeemdynamica (eng. System Dynamics) komt voort
vanuit de standaard systeemtheorie, maar heeft zich
ontwikkeld tot een zeer praktisch gereedschap om op een
rationele wiskundige wijze antwoorden te kunnen geven op
complexe vraagstukken.
 De oorspronkelijke ideeën zijn afkomstig van Jay Forrester uit
Nebraska. Aan het beroemde Massachusetts Institute of
Technology heeft hij een theorie ontwikkeld om
bedrijfskundige en andere problemen te analyseren en te
doorgronden. De theorie vindt haar oorspong in de
regeltechniek en de moderne theorie van niet-lineaire
dynamica.

ONDERSCHEID SYSTEEMDYNAMICA
Systeemdynamica is een cruciaal andere benadering dan de manier
waarop wij in Nederland gewend zijn over problemen na te denken.
Dimensie Traditioneel Systeem benadering
Causaliteit Er een directe relatie tussen probleem
symptomen en de onderliggende oorzaken.
Het gedrag van een systeem wordt
bepaald door de relaties en
eigenschappen van de
systeemelementen.
Tijd Een maatregel die op korte termijn succes
heeft garandeert ook lange termijn succes.
De onbedoelde en vertraagde
consequenties van veel snelle
oplossingen zijn snel uitgewerkt of
werken contraproductief en
vergroten het probleem in de
toekomst.
Verantwoordelijkheid Veel problemen worden veroorzaakt door
externe factoren die buiten onze controle
liggen.
Veel acties om problemen op te
lossen hebben een negatief effect
op de eigen performance, maar
hebben ook een negatief effect op
andere processen.

PRINCIPES SYSTEEMDYNAMICA
Bij het gebruik van systeemdynamica worden de volgende principes
gehanteerd:
 De te onderzoeken problematiek wordt vanuit verschillende
perspectieven benaderd;
 De grenzen van het mentale model van de mensen betrokken
bij de problematiek wordt vergroot en verdiept om lange
termijn consequenties beter te overzien.
 Gedrag van complexe systemen staat voorop.(‘Het begrijpen’)
 Roots in niet-lineaire dynamica, feedback control
(regeltechniek).
 Fundamenteel interdisciplinair
System Dynamics is een methodiek die het eenvoudig mogelijk
maakt om het leren in complexe systemen te verbeteren.

GEVOLGDE PRINCIPES
Bij het starten van een traject waarin het wordt gehanteerd worden
de volgende principes gehanteerd:
 De te onderzoeken problematiek wordt vanuit verschillende
perspectieven benaderd;
 Het mentale model (de ‘denkbeelden’) van alle stakeholders
betrokken bij de problematiek wordt vergroot en verdiept om
lange termijn consequenties beter te overzien.

STABILITEIT
Organisaties bevinden zich tussen grenzen van stabiliteit en
instabiliteit.
Vanuit een analyse vanuit systeemdynamica worden de niet-lineaire
effecten zichtbaar.

GEREEDSCHAP VAN SYSTEEMDYNAMICA
Duidelijke modelleringstaal:
 CLD’s (Causal Loop Diagrams): een snelle manier om
dynamische relaties visueel weer te geven.
 Stocks and Flows diagrammen: Modelleren van ‘state’,
geheugen en vertragingen in systemen.

FEEDBACK / FEEDFORWARD
Achterhalen van positieve en negatieve feedbacklussen is cruciaal
bij het begrijpen van een probleem.

WINST VAN GEBRUIK SYSTEEMDYNAMICA
Door het gebruik van systeemdynamica wordt duidelijk hoe:
 Harder te werken zich verhoudt tot slimmer te werken.
 Wat de oorzaak is van het gebrek aan de juiste capaciteit
waar en wanneer het nodig is binnen uw bedrijf.
 Waarom de ontwikkeling van een nieuw product meer lijkt op
continue brand blussen in plaats van een gecontroleerd
stabiel ontwikkelproces.

KRACHT VAN SYSTEEMDYNAMICA
Gebruik van systeemdynamica geeft veel voordelen:
 Beter grip op complexiteit.
 Systeemdynamica geeft zicht op krachten en mechanismen
die in een organisatie actief zijn en tot ongewenste resultaten
leiden of deze in stand houden.
 Met systeemdynamica is het mogelijk dynamiek in een
organisatie terug te brengen naar een beheersbaar niveau.
 Inzicht te krijgen in toekomstige effecten van beslissingen.
 Inzicht in oplossingen voor complexe problemen.

SYSTEEMDYNAMICA EN ARCHITECTUUR
Vanuit architectuur is nodig:
 Ontwerp voor informatiesystemen die in staat zijn om zichzelf
dynamisch aan te passen aan de veranderingen in de
omgeving. (Artificial Intelligence)
OF (bij gebrek aan AI systemen)
 Het verhogen van de complexiteit van informatiesystemen
EN
 Betere beheersing van complexiteit
Systeemdynamica richt zich op betere beheersing van complexiteit
en zoeken van oplossingen voor complexe probleemsituaties door
leren en begrijpen.
Bruikbaar voor architectuurontwikkeling, projectarchitectuur en
beveiligingsarchitectuur om risico’s beter onder controle te krijgen.

CAUSALE LOOP DIAGRAMMEN
Effect van beloning op performance:
 Hogere beloning  betere performance
 Betere performance  hogere beloning
Beloning Performance
+
+

Crisis
Urgente taken
Trends
Beloningssysteem
Ongeschreven regels
STRUCTUURASPECTEN (IJSBERG)
Brand blussen
events
Anticiperen patronen
Ontwerp
Structuur

SYSTEEMARCHETYPES
Archetypes worden in de systeemdynamica veel gebruikt:
 Typerende gedragingen voor systemen.
 Krachtig om snel problemen te onderzoeken.
 Hulpmiddel om sneller de juiste interventie voor een
fundamentele verandering te vinden.

ACHETYPES: FEEDBACK EN GEDRAG
 Feedback lussen hebben een relatie met een specifiek type
gedrag.
 Gedrag van systemen komt vaak voort uit een combinatie van
typerende gedragspatronen.
Typische gedragspatronen
Divergentie
Convergerend S-vorm
Oscillatie
Tijdvertraging
Negatieve
feedback
Feedback
wordt geremd
door een
feedforward
lus
Exponentiële
groei

Onbedoelde
consequenties
Quick fixProbleem
symptoon
Vertraging
S
S
S
O
Tijd
OPLOSSINGEN DIE NIET WERKEN
Ook wel oplossing ‘brandje blussen’, zonder oorzaak weg te nemen

Positieve invloed
Performance
Tijd
Uren gewerkt
Energie
niveau
Nadelen van deze
motivatie door
manager
Werknemer
performance
Goede manager
S
S
S
O
S
LIMIET AAN SUCCES
Burnout

DE KIKKER IN DE PAN
Een kikker:
 Springt direct uit de pan met heet water, maar als de kikker
in een pan met koud water wordt verwarmd…

GEBRUIK SYSTEEMDYNAMICA
Systeemdynamica wordt met veel succes gebruikt door grote
bedrijven en overheden. Bijvoorbeeld:
 Airbus
 General Motors
 Hewlett-Packard
 Intel
 Planbureau voor de Leefomgeving
 US Navy
 Sand Finance
 IBM
 U.S. Dept. of Energy Dupont
 Dow Chemical
 Eli Lilly & Co
 IMF
 VN
 EU

LEREN
Principes
Inzichten
Regels
Gedrag
Single loop learning
Double loop learning
Triple loop learning

WIE IS MAIKEL?
Drs. Ir. Maikel J. Mardjan MBM
Meer dan 20 jaar relevante kennis en ervaring
op gebied van IT, management en
organisatie. Sterk op het raakvlak tussen
bedrijfsprocessen en IT.
 Msc (ir) Elektrotechniek – Technische
Universiteit Delft
 Msc (drs) Bedrijfswetenschappen –
Rijksuniversiteit Groningen
 Master Business Management (MBM) –
TSM Business School
Belangrijkste aandachtsgebieden: Architectuur, (IT)
ontwerpen, Open Source, Integratie (SOA),
Beveiliging , Open Innovatie, Nieuwe Management
Concepten en Internet.

WAAROM ORGANISATIEONTWERP.NL
VOOR SYSTEEMDYNAMICA?
Pluriform vanuit architectuur:
 Organisatieontwerp.nl onderzoekt samen met uw mensen de
dominante mentale modellen.
 Sterk op IT: wij beschikken over diepgaande kennis van de
laatste technologieën en veel best practice ervaring op het
gebied van IT architectuur en beveiligingsgebied.
Bij een onderzoek vanuit systeemdynamica worden de volgende
producten gemaakt:
 Probleemanalyse
 Modellen (op verschillende niveaus)
 Causale Loop Diagrammen
 Een of meerde simulaties waarbij visueel het effect van
maatregelen wordt weergegeven.

KIES UW AANPAK
Het inzetten van een extern bureau op uw problematiek roept altijd
vragen op in de interne organisatie. Dit hoort ook zo. Inzet van
Organisatieontwerp.nl verlaagd de drempels door:
 Als facilitator op te treden.
 Concrete producten te realiseren waar uw organisatie altijd
wat aan heeft.
 Waardevolle kennis vanuit wetenschappelijke studies en
dagelijkse praktijk in te brengen in uw organisatie.
 De probleemsituatie vanuit een bewezen wetenschappelijke
methodiek te benaderen, waarbij de nadruk ligt op inzicht en
analyse van waarnemingen.

CONTACT?
Bel : 06 22869536 of
Mail : info@organisatieontwerp.nl
‘Alleen is niemand wijs genoeg’
Plautus

Systeemdynamica

Related slideshows

More Related Content

Systeemdynamica