İçeriğe atla

Creative Commons lisansı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(CC0 sayfasından yönlendirildi)
Bu madde Creative Commons lisansları hakkındadır. Creative Commons hakkındaki genel bilgiler için Creative Commons sayfasına bakınız.
Bu sunumda Creative Commons lisansları Nedir, Nasıl Çalışır, Nasıl Kullanılır? hakkında bilgi bulunmaktadır.

Creative Commons (CC) lisansı, telif hakkı bulunan bir eserin veya çalışmanın ücretsiz olarak dağıtılmasını sağlayan bir çeşit kamu telif hakkı lisansı. Yazarın eserlerinin kamu kullanım haklarını kolaylıkla verebileceği çeşitli standart lisans sözleşmeleri içerir. Bir yazar oluşturduğu eserin kullanılması için paylaşmak veya üzerinde değişiklikler yapma hakkını vermek istediğinde CC lisanslarını kullanabilir. CC lisansları, eserlerin paylaşılması konusunda esneklik sağlar. Dağıtım için yazar tarafından belirtilen izin koşullarına (örneğin; kendi çalışmalarınız için yalnızca ticari olmayan kullanımlara izin verebilirsiniz) uyulduğu sürece, eser hakkında telif hakkı için endişelenmeye gerek kalmaz. İnternet üzerinde, telif hakkı sahibi tarafından CC lisansları ile paylaşılan eserlerin kullanımı için, eser sahibinden ayrıca izin alma adımını ortadan kaldırır, böylelikle paylaşımı hızlandırır. CC lisansları herkesin kullanımına açık ve ücretsizdir.

CC lisanslarının değişik türleri bulunmaktadır. Bunlar lisansın dağıtım şartları için değişik kombinasyonlar kullanılarak oluşturulur. Bu lisanslar 2001 yılında ABD merkezli kâr amacı gütmeyen kuruluş Creative Commons tarafından oluşturulmuş ve ilk sürümleri 16 Aralık 2002'de yayımlanmıştır. Ayrıca lisans paketinin 1.0'dan 4.0'a kadar numaralandırılmış beş sürümü de mevcuttur. Kasım 2013'te piyasaya sürülen 4.0 lisans paketi en güncel olanıdır. Creative Commons lisansı başlangıçta Amerikan hukuk sistemine dayansa da, artık uluslararası yasalara uygun birkaç Creative Commons yetki alanı noktası bulunmaktadır.

Ekim 2014'te Açık Bilgi Vakfı, Creative Commons lisanslarından CC BY, CC BY-SA ve CC0 lisanslarının içerik ve veriler için "Açık Tanım" ile uyumlu olduğunu onayladı.[1]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Lisansların ilk sürümü için 2002 etkinliğinde Aaron Swartz ve Lawrence Lessig

Lawrence Lessig ve Eric Eldred, Creative Commons Lisansını (CCL) 2001 yılında tasarladılar çünkü mevcut telif hakkı ve kamu malı durumları arasında bir lisansa ihtiyaç olduğunu gördüler. Lisansların 1.0 sürümü resmi olarak 16 Aralık 2002'de yayınlandı.[2]

Kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

CCL, eser üreticilerinin, mucitlerin buluşlarının haklarını korumalarına izin verirken aynı zamanda eserin bazı harici kullanımlarına da izin vermektedir.[3] CCL, Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesinin Telif Hakkı Süresi Uzatma Yasası'nın eserlerin telif hakkı süresini yaşayan son yazarın ömrü artı ek 70 yıl olacak şekilde uzatan anayasal hükümlerine hükmettiği Eldred v. Ashcroft davasındaki karara bir tepki olarak ortaya çıkmıştır.[3]

Lisans taşıma[değiştir | kaynağı değiştir]

Orijinal yerelleştirilmemiş Creative Commons lisansları ABD hukuk sistemi dikkate alınarak yazılmıştır; bu nedenle, ifadeler diğer yargı bölgelerindeki yerel mevzuatla uyumsuz olabilir ve lisansları orada uygulanamaz hale getirebilir. Bu sorunu çözmek için Creative Commons, bağlı kuruluşları aracılığıyla "taşıma" (porting) adı verilen bir süreçle çeşitli lisansları yerel yasaları yansıtacak şekilde tercüme ettirdi. Temmuz 2011 itibarıyla, Creative Commons lisansları dünya çapında 50'den fazla yargı bölgesine (ülke veya bölge) taşınmıştır.

Uygulama durumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu videoda Creative Commons lisanslarının ticari lisans düzenlemeleri ile birlikte nasıl kullanabileceği açıklanmaktadır.

Creative Commons lisansı ile lisanslanan eserlere, yürürlükteki telif hakları uygulanır.[4] Creative Commons lisansı, telif hakkı kapsamına giren tüm kitap, tiyatro, film, müzik, makale, fotoğraf ve internet sitelerindeki çalışmalar için uygulanabilir. CC, mevcut yaygın olarak kullanılan yazılım lisanslarıyla ilgili geriye dönük uyumluluk sınırlamaları nedeniyle CC lisanslarının yazılımlar için kullanılmasını önermemektedir.[5]

Creative Commons lisansının uygulanması, adil kullanım veya adil ticaretin izin verdiği hakları değiştiremez veya telif hakkı istisnalarını ihlal eden kısıtlamalar getiremez.[6] Creative Commons lisansları münhasır değildir: eserin yaratıcılar ve sahipler aynı eser için istedikleri zaman ilave farklı lisanslama düzenlemeleri yapabilirler (genellikle "çift lisanslama" veya "çoklu lisanslama" olarak anılırlar). Ancak CC lisansları iptal edilemez; ihlal olmadığı sürece CC lisansları verildikten sonra geri alınamaz ve ihlal durumunda bile lisans yalnızca ihlal eden lisans sahibi için feshedilir.[7][8] Bir eserin birden fazla Creative Commons lisansıyla korunması durumunda kullanıcılar bunlardan herhangi birini seçebilir.

Creative Commons lisansları birçok dilde açıklanmış ve dünya genelinde kullanılmaktadır (Resimde Kamboçya'dan bir kullanım görüntüsü yer almaktadır).

Lisans türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Dört koşul[değiştir | kaynağı değiştir]

Creative Commons lisansları dört ana koşul üzerinde farklı altı lisans kombinasyonunu barındırır. Bunlar dışında kamu malı eserlerin ayırd edilebilmesi için CC0 aracını sunar.[9]

Simge Haklar Tanım
Atıf Atıf (BY) Lisans sahibine atıfta bulunarak eseri dağıtabilir, kopyalayabilir, üzerinde çalışmalar yapabilir, yine sahibine atıfta bulunarak türevi çalışmalar yapabilir veya buna benzer işler yapabilirsiniz.
Benzeri Paylaşım Benzer paylaşım (SA) Yalnızca orijinal esere verilen aynı veya özdeş bir lisans altında çalışabilir ve türev çalışmaları yapabilirsiniz. (Ayrıca bakınız copyleft.)
Ticari olmayan GayriTicari (NC) Lisans sahibinin bu izni dahilinde eser üzerinde yalnızca ticari olmayan çalışmalar gerçekleştirebilir, dağıtabilir, kopyalayabilir veya buna dayalı yine ticari olmayan türev çalışmaları yapabilirsiniz.
Türevsel olmayan Türetilemez (ND) Lisans sahibinin bu izni dahilinde eser üzerinde kopyalama, dağıtma ve görüntüleme işlemleri yalnızca birebir gerçekleştirilebilir. Tüm bu çalışmalara türev çalışmalar dahil değildir.

Son iki koşul DFSG ve Özgür Yazılım Vakfı'nın standart tanımlarına göre özgür içerik değildir ve Vikipedi gibi bu özgürlükleri gerektiren ortamlarda kullanılamaz.

Bu koşullar altında, şartlara uyan toplam on altı olası lisans kombinasyonu üretilebilir ve üretilen bu kombinasyonlardan on bir tanesi geçerli bir Creative Commons lisansı olup, beş adeti ise geçersizdir. Bu nedenle, bu karıştırılmamalıdır. Beş geçersiz kombinasyondan dördü hem "nd" hem de "sa" içerir. Diğer kombinasyon ise hiçbir şart içermez. On bir geçerli kombinasyon, tüm kombinasyonların %98'ine tekabül eder ve beş kombinasyon ise "by" atıf istemesi nedeniyle emekliye ayrılmışlardır. Gerçi, bunlar web sitesinde başvuru için kullanılabilir durumda kalmıştır.[10][11][12] Bu altı lisans türü aşağıda gösterilmektedir:

Simge Tanım Kısatlma Atıf Zorunluluğu İçeriği değiştirip uyarlanabilirlik Ticari kullanılabilirlik
CC0 icon Kamu malı - Kısıtlama olmaksızın içeriği küresel olarak ücretsizleştirme CC0 Hayır Evet Evet
CC-BY icon Yalnızca atıf BY Evet Evet Evet
CC-BY-ND icon Atıf + Türetilemez BY-ND Evet Hayır Evet
CC-BY-SA icon Atıf + BenzerLisanslaPaylaş BY-SA Evet Evet Evet
CC-by-NC icon Atıf + GayriTicari BY-NC Evet Evet Hayır
CC-BY-NC-ND icon Atıf + GayriTicari + Türetilemez BY-NC-ND Evet Hayır Hayır
CC-BY-NC-SA icon Atıf + GayriTicari + BenzerLisanslaPaylaş BY-NC-SA Evet Evet Hayır

Örneğin, Creative Commons Atıf (BY) lisansı ticari kullanımlar için bile paylaşım ve remiks (türevi çalışmalar oluşturma) için izin verse bile aşırı şekilde atıf kullanımı istemektedir.[13]

Sürümler[değiştir | kaynağı değiştir]

2011 yılı Temmuz ayı itibarıyla Creative Commons lisansları dünya çapında 50 farklı yargı çevresinde (ülke veya bölge) kullanılır hale gelmiştir. Bazı yeni kullanıcılar ise 25 Kasım 2013 tarihinde yayımlanan 4.0 lisans sürümünü uygulamaya başlamışlardır.[14]

Haklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Atıf[değiştir | kaynağı değiştir]

2004 yılından bu yana kullanılan tüm lisanslar atıf bilgisi gerektirmektedir.[11] Atıf lisans sahibinin mevcut tüm bilgileri kullanılarak verilmelidir.[15] Genellikle bu şu anlama gelir;

  • Herhangi bir telif hakkı bildirimini içerir (eğer varsa). Eserin kendisinde telif hakkı sahibi tarafından konulmuş bir telif hakkı bildirimi bulunuyorsa, bu bozulmadan bırakılmalıdır veya eser yeniden yayınlandığında elde edildiği ortama uygun yeni bir lisans verilmelidir.
  • Yazarın adı, kullanıcı kimliği veya mahlası, vb. Eğer eser internet üzerinde yayınlanmışsa, bu kişinin profil sayfasına veya eser sayfasına bağlantı verilir.
  • Eserin başlığı veya adı (eğer varsa), eğer böyle bir şey varsa. Eğer eser internette yayınlanıyorsa, orijinal eserin adı veya unvanı esere dahil edilmelidir.
  • Eser belirli bir CC lisansından alıntı bulundurmalı. Eğer eser internette CC lisansı ile yayınlanıyorsa, alıntı yapıldığı yere ve CC lisansına bağlantı yapılmalıdır.
  • Türev bir eser ise orijinal eserden veya adaptasyonundan bahsedin, yukarıda belirtilen hususlara ek olarak, ayrıca türev çalışması olduğunun belirtilmesi gereklidir, örneğin, “Bu [yazar] isimli yazarın [orijinal eser] isimli eserinin Türkçe çevirisidir.” veya “Senarya [yazar] isimli yazara ait [orijinal eser] adlı esere dayalıdır.” gibi.

Ticari olmayan lisanslar[değiştir | kaynağı değiştir]

"Ticari olmayan" tanımının bazı Creative Commons lisanslarına dahil edilmesi tartışmalıdır,[16] çünkü bazen ne tür bir ticari kullanım için olduğu konusunda Hoşgörülü özgür yazılım lisansı ile açık içeriğe yükseltilmesinde başından bu yana ilkelerdeki farklılıklardan dolayı, bunun bir belirsizlik olduğu kabul edilebilir.[17]

Zero / Kamu malı[değiştir | kaynağı değiştir]

Creative Commons CC0 lisansı aracılığı ile kamu malı olan materyalin dağıtılması için bir yol sunmuştur [18] ve dünya çapında yasal olarak yayınlanması için çok sayıda haktan vazgeçilmesini sağlayan araçtır. CC0'ın gelişimi 2007 yılında başlamış [19] ve 2009 yılında yayımlanmıştır.[20][21]

2010 yılında Creative Commons [22] zaten kamusal alan etiketlemeleri için uygulanan bu lisansı kendi Kamu Malı işaretlemesi olarak duyurmuştur. Bununla birlikte, CC0 ve Kamu Malı İşareti yerine adıyla ABD merkezli bir yaklaşım olan Kamu Malı Bağlılığı ve Sertifikasyon adıyla karışmalar yaşanmıştır.[23]

2011 yılında, Özgür Yazılım Vakfı lisansa CC0 özgür yazılım lisansı işaretini eklemiş ve bu şekilde kamu malı olarak ithafı için önerdiği bir tercih olarak belirlemiştir.[24]

2012 yılı Şubat ayında CC0 Açık Kaynak Girişimi (OSI)'nin onayına sunulmuştur [25] ancak sorunları nedeniyle ret edilmiştir. OSI SSS[26] sayfasında "Biz bu zamanda, CC0 kamu malı bağlılığının yazılımlarda serbestçe kullanılmasını önermiyoruz". Çünkü tüm ülkeler yasal açıdan (aka "kamu malı") telif haklarından feragat etmediklerine dair çekincemiz bulunuyor. Şeklinde yine bu sayfada açıklama yapması üzerine "CC0'ın açıkça ret edilmediğini, ancak Lisans İnceleme Komitesinin uzlaşmaya vararak onaylaması gerektiğini ve sonunda Creative Commons'un başvurusunu geri çektiğini" belirtmektedir. Çekme mesajında, Creative Commons temsilcisi CC0'ın ilk başta özgürce veri paylaşımına yardımcı olması ve toplumun ihtiyacı olan bilimsel verilere ihtiyaç nedeniyle geliştirildiğini açıkladı [27]

Emekliye sevk edilen lisanslar[değiştir | kaynağı değiştir]

Eleştiriler veya kullanılmama nedenlerinden dolayı daha önce kullanıma sunulmuş olan bazı Creative Commons lisansları emekliye sevk edilmiş ve artık yeni lisansların kullanılması önerilmektedir[10][28] Emekli edilen CC0 dışındaki lisanslar, atıf öğesi eksik olan tüm lisanslardır ve ayrıca aşağıdaki dört lisansta emekli edilmiştir:

  • Gelişmekte olan Milletler Lisansı: bu gelişmekte olan ülkeler sadece Dünya Bankası tarafından "yüksek geliri olmayan ülkeler" olarak kabul görmüş ülkeler ile sınırlıdır. Tam telif hakkı kısıtlamaları, diğer ülkelerde yaşayanlar için geçerlidir.[29]
  • Örnekleme: çalışmaların belirli bölümleri reklam dışında herhangi bir amaç için kullanılabilir ancak tüm eser kopyalanamaz veya değiştirilemez.[30]
  • Fazla örnekleme: çalışmaların belirli bölümleri reklam dışında herhangi bir amaç için kullanılabilir ve değiştirilebilir olmakla birlikte tüm eser ticari olmayan çalışmalar için kopyalanabilir.[31]
  • Ticari olmayan fazla örnekleme: çalışmanın tamamı veya bölümleri ticari olmayan amaçlar için kopyalanabilir veya değiştirilebilir.[32]

Yasal incelemeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Creative Commons lisansıyla lisanslanan çok sayıda eserin hukuki sonuçlarını tahmin etmek etmek çok zordur ve bu nedenle uygulanacak olan lisans medyayı oluşturanların ihtiyaçlarını karşılayanlardan seçilmelidir. Medya oluşturanlar arasında genellikle bunun eksikliği hakkında spekülasyonlar bulunmaktadır.[33]

Creative Commons lisanslarının kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Creative Commons lisansı altında bulunan eserlerin listesi

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Conformant Licenses". 1 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "Creative Commons Unveils Machine-Readable Copyright Licenses". Creative Commons. 22 Aralık 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ a b "1.1 The Story of Creative Commons". 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Creative Commons Legal Code". Creative Commons. 9 Ocak 2008. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2010. 
  5. ^ "Creative Commons FAQ: Can I use a Creative Commons license for software?". Wiki.creativecommons.org. 29 Temmuz 2013. 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2013. 
  6. ^ "Do Creative Commons licenses affect exceptions and limitations to copyright, such as fair dealing and fair use?". 8 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ "What if I change my mind about using a CC license?". 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ "How do CC licenses operate?". |arşiv-url= kullanmak için |arşiv-tarihi= gerekiyor (yardım) tarihinde kaynağından arşivlendi.  Bilinmeyen parametre |erşivtarihi= görmezden gelindi (yardım)
  9. ^ "Baseline Rights". Creative Commons. 12 Haziran 2008. 1 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2010. 
  10. ^ a b "Retired Legal Tools". Creative Commons. 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2012. 
  11. ^ a b "Announcing (and explaining) our new 2.0 licenses". Creativecommons.org. 25 Mayıs 2004. 7 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2013. 
  12. ^ "Creative Commons Licenses". Creative Commons. 5 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2010. 
  13. ^ "Creative Commons — Attribution 3.0 United States". Creative Commons. 16 Kasım 2009. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2010. 
  14. ^ Peters, Diane (25 Ekim 2013). "CC's Next Generation Licenses — Welcome Version 4.0!". Creative Commons. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2013. 
  15. ^ "Frequently Frequently Asked Questions". Creative Commons. 2 Şubat 2010. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2010. 
  16. ^ "Defining Noncommercial report published". Creativecommons.org. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2013. 
  17. ^ "The Case for Free Use: Reasons Not to Use a Creative Commons -NC License". Freedomdefined.org. 26 Ağustos 2013. 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2013. 
  18. ^ "CC0". Creative Commons. 7 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2010. 
  19. ^ "Creative Commons Launches CC0 and CC+ Programs" (Basın açıklaması). Creative Commons. 17 Aralık 2007. 23 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2010. 
  20. ^ Baker, Gavin (16 Ocak 2009). "Report from CC board meeting". Open Access News. 9 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2010. 
  21. ^ "Expanding the Public Domain: Part Zero". Creativecommons.org. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2013. 
  22. ^ "Marking and Tagging the Public Domain: An Invitation to Comment". Creativecommons.org. 10 Ağustos 2010. 16 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2013. 
  23. ^ "Copyright-Only Dedication (based on United States law) or Public Domain Certification". Creative Commons. 20 Ağustos 2009. 4 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2010. 
  24. ^ "Using CC0 for public domain software". Creative Commons. 15 Nisan 2011. 30 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2011. 
  25. ^ Carl Boettiger (In the Open Source Initiative Licence review mailing list). "OSI recognition for Creative Commons Zero License?". 26 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2012. 
  26. ^ The Open Source Initiative FAQ. "What about the Creative Commons "CC0" ("CC Zero") public domain dedication? Is that Open Source?". 4 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2013. 
  27. ^ Christopher Allan Webber (In the Open Source Initiative Licence review mailing list). "CC withdrawl of CC0 from OSI process". 21 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  28. ^ Lessig, Lawrence (4 Haziran 2007). "Retiring standalone DevNations and one Sampling license". Creative Commons. 28 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2007. 
  29. ^ "Developing Nations License". Creative Commons. 16 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2012. 
  30. ^ "Sampling 1.0". Creative Commons. 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2012. 
  31. ^ "Sampling Plus 1.0". Creative Commons. 13 Ekim 2009. 21 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2012. 
  32. ^ "NonCommercial Sampling Plus 1.0". Creative Commons. 13 Ekim 2009. 14 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2012. 
  33. ^ Katz, Zachary (2005). "Pitfalls of Open Licensing: An Analysis of Creative Commons Licensing". IDEA: The Intellectual Property Law Review. 46 (3). s. 391. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Creative Commons lisansı
hakkında daha fazla bilgi edinin
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Creative_Commons_lisansı&oldid=33515082#Zero_/_Kamu_malı" sayfasından alınmıştır