Naar inhoud springen

Vastenavond

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Vastenavond, Pieter van der Heyden, 1567
Wintersamenkomst voor Vastenavond, Jan Vermeer van Haarlem (II), 1705

Vastenavond (ook wel bekend als "Vette dinsdag" of Mardi Gras in van oorsprong Franstalige streken en verwant aan het Russische Maslenitsa) is de dinsdag voor Aswoensdag en vormt traditioneel het einde van de carnavalsperiode. Tot dinsdagnacht 24.00 uur mag nog carnaval worden gevierd en is het toegelaten zich als Vastenavondgek te verkleden. In de katholieke traditie is klokslag middernacht carnaval voorbij en begint de veertigdaagse vastentijd tot het paasfeest.

In Nederlands Limburg staat het gehele carnaval bekend als vastelaovend(j), dat Limburgs is voor Vastenavond. De Vastenavond zelf wordt lèsten daag vanne vastelaovendj (laatste dag van de carnaval) of carnavalsdinsdig genoemd en op die dag vinden veel afsluitende activiteiten plaats zoals het Uulverbranje in Montfort.

In Engelstalige landen wordt deze dag al naargelang de lokale voorkeuren Mardi Gras, Shrove Tuesday of Pancake Tuesday genoemd, omdat op deze dag traditioneel pannenkoeken worden gegeten.[1] Doorgaans maakte men de voorraadkast leeg voor de Vastentijd. Bij boerenfamilies betekende dit doorgaans het opgebruiken van eieren, melk en meel, juist de ingrediënten van pannenkoeken.[2]

Uit middeleeuwse notities blijkt dat er al in de vroege middeleeuwen rond februari rituelen waren ter opwekking van de ingeslapen natuur. Deze vieringen – met veel liederlijkheid – vonden dus ook al plaats in de periode vlak vóór de kerkelijke vasten. Het Oud-Germaanse 'faseln' (zowel 'vruchtbaarheid' als 'onzinnigheid bedrijven') kan de term mogelijk verklaren; ook in de Duitse naam voor het feest, 'Fassnacht' of 'Faschung' is dit woord terug te vinden. Vanaf het einde van de middeleeuwen zagen de autoriteiten de Vastenavond – met liederlijkheid, maskers en spot van voornamelijk jongeren – als een bedreiging. Dit blijkt uit vele bepalingen, beperkingen en verboden die door grotere Nederlandse steden werden opgelegd.[3]

Er zijn vele oude vastenavondliederen, waaronder 'bedelliedjes'. Hieruit blijkt hoe belangrijk de vastenavondviering was, althans tot de 18e eeuw. Voorbeelden van liedteksten: Ieuchdigh volekje ras, ras, ras, Vrijmoedig man, De Vastenavont die komt a(e)n.[4]

De oudste vermelding van de Vastenavond is in de versroman Parzival van Wolfram von Eschenbach (ca. 1200 en 1210):

..... daz diu koufwîp ze Tolenstein
an der vasnaht nie baz gestriten:
wan si tuontz von gampelsiten
unde müent ân nôt ir lîp
..... dat de koopvrouwen van Tollenstein
op vastenavond nooit beter hebben gevochten.
ze doen dit na de narrenzitting
en vermoeien hun lichaam zonder noodzaak.

In de onderstaande tabel is de datum voor Vastenavond gegeven, evenals die van Pasen, Hemelvaart en Pinksteren.

jaar Vastenavond
(dinsdag)
Eerste paasdag
(zondag)
Hemelvaartsdag
(donderdag)
Eerste pinksterdag
(zondag)
Vroegst 3 februari 22 maart 30 april 10 mei
Laatst 9 maart 25 april 3 juni 13 juni
2014 4 maart 20 april 29 mei 8 juni
2015 17 februari 5 april 14 mei 24 mei
2016 9 februari 27 maart 5 mei 15 mei
2017 28 februari 16 april 25 mei 4 juni
2018 13 februari 1 april 10 mei 20 mei
2019 5 maart 21 april 30 mei 9 juni
2020 25 februari 12 april 21 mei 31 mei
2021 16 februari 4 april 13 mei 23 mei
2022 1 maart 17 april 26 mei 5 juni
2023 21 februari 9 april 18 mei 28 mei
2024 13 februari 31 maart 9 mei 19 mei
2025 4 maart 20 april 29 mei 8 juni
2026 17 februari 5 april 14 mei 24 mei
2027 9 februari 28 maart 6 mei 16 mei
2028 29 februari 16 april 25 mei 4 juni
2029 13 februari 1 april 10 mei 20 mei
2030 5 maart 21 april 30 mei 9 juni
2031 25 februari 13 april 22 mei 1 juni
2032 10 februari 28 maart 6 mei 16 mei
2033 1 maart 17 april 26 mei 5 juni
2034 21 februari 9 april 18 mei 28 mei
2035 6 februari 25 maart 3 mei 13 mei
2036 26 februari 13 april 22 mei 1 juni
2037 17 februari 5 april 14 mei 24 mei
2038 9 maart 25 april 3 juni 13 juni
2039 22 februari 10 april 19 mei 29 mei
2040 14 februari 1 april 10 mei 20 mei
2041 5 maart 21 april 30 mei 9 juni
2042 18 februari 6 april 15 mei 25 mei
2043 10 februari 29 maart 7 mei 17 mei
2044 1 maart 17 april 26 mei 5 juni
  1. (en) Schmid,Albert F. Yesterday's Reflections: A Repository of Memories, iUniverse, 2013, ISBN 1475973772, ISBN 978-1475973778
  2. What is Shrove Tuesday and why do we eat pancakes?
  3. M. Kruijswijk (2004) Nederlandse jaarfeesten en hun liederen door de eeuwen heen, hoofdstuk 3, o.a. p. 60, 61
  4. M. Kruijswijk (2004) Nederlandse jaarfeesten en hun liederen door de eeuwen heen, hoofdstuk 3, o.a. p. 66-77
Zie de categorie Shrove Tuesday van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.