Gaan na inhoud

Neomarxisme

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

Neomarxisme bestaan uit die 20ste-eeuse benaderings wat die Marxisme en die Marxistiese teorie wysig of uitbrei, tipies deur elemente uit ander intellektuele tradisies soos kritiese teorie, psigoanalise of eksistensialisme (in die geval van Jean-Paul Sartre) aan te neem. Dit behels dus 'n aantal Marxistiese denkstrome in die Westerse wêreld wat nuwe interpretasies van Karl Marx se denke uit die 1920's gemaak het, onafhanklik van die Marxisme-Leninisme en die politieke praktyk in die Sowjetunie en ander kommunistiese lande. Hulle hou wel vas aan die deurslaggewende rol van die klassestryd en die skakel met die werkersbeweging.

Georg Lukács, Karl Korsch en Antonio Gramsci word ook gesien as verteenwoordigers van die Westerse Marxisme soos dit in die 1920's ontstaan het. Die daardeur geïnspireerde neomarxisme ontwikkel via die Frankfurt Skool, Louis Althusser en die Italiaanse Outonome Marxisme. Hierdie strome word dikwels gedek deur die term kritiese teorie, hoewel hierdie term ook nouer gebruik word vir die werk van die Frankfurt Skool of, in breë trekke, ook post-marxiste soos Michel Foucault insluit.

Soos met baie gebruike van die voorvoegsel "neo", het sommige teoretici en groepe wat as neomarxisties aangewys is, probeer om die waargenome tekortkominge van die ortodokse marxisme of dialektiese materialisme aan te vul. Baie prominente neomarxiste, soos Herbert Marcuse en ander lede van die Frankfurt Skool, was histories sosioloë en sielkundiges. Neomarxisme val onder die breër raamwerk van die Nuwe Linkses (New Left). In sosiologiese sin voeg die neomarxisme die breër begrip van Max Weber van sosiale ongelykheid soos status en mag tot die Marxistiese filosofie toe. Ander voorbeelde van neomarxisme sluit in kritiese teorie, analitiese marxisme en Franse strukturele marxisme.

Frankfurt Skool

[wysig | wysig bron]

Die Frankfurt Skool (Frankfurter Schule) gaan terug na die totstandkoming van die Instituut vir Maatskaplike Ondersoek (Institut für Sozialforschung, IfS) in 1924. Daar kan egter slegs gepraat word van die ware neomarxisme vanaf 1931 toe Max Horkheimer die bestuur van die instituut oorgeneem het. Hy het die term kritiese teorie bekendgestel om die ideaal van hierdie instelling te beskryf. Aan die een kant moes die instituut die dissiplinêre grense van die sosiologie oorskry - en byvoorbeeld aandag gee aan filosofie en psigoanalise - en andersyds nie bloot beskrywend, maar ook normatief wees. 'n Mens moes breek met die klassieke idee van sosiologie, hoewel dit slegs 'n beskrywing van die huidige stand van sake in die samelewing moes wees en die oordeel aan iemand anders moet oorlaat. Die Frankfurt Skool moet self krities wees teenoor die hedendaagse kapitalistiese samelewing.

Hierdie skool het talle bekende neomarxiste opgelewer, waaronder Theodor W. Adorno, Erich Fromm, Jürgen Habermas, Otto Kirchheimer, Leo Löwenthal, Herbert Marcuse, Franz Neumann, Friedrich Pollock en Karl Wittfogel. Walter Benjamin was ook verbonde aan hierdie instituut. As gevolg van die opkoms van die Nasionaal-Sosialisme in Duitsland, moes die instituut na die Verenigde State verhuis vanweë die Marxistiese sowel as die Joodse agtergrond. Aan die New School for Social Research word die werk The Authoritarian Personality (1950) geskep.

Dialektiek van die Verligting

[wysig | wysig bron]
Max Horkheimer en Theodor Adorno, twee prominente lede van die Frankfurt Skool

Die Frankfurt Skool het gefokus op verskynsels soos fascisme en antisemitisme. In die werk Dialektik der Aufklärung (1947) van Adorno en Horkheimer verbind hulle hierdie verskynsels met die hele Westerse geskiedenis. Volgens hulle was fascisme en die Holocaust nie toevallige verskynsels nie, maar het dit direk van die Verligting gekom. Die rede is immers tradisioneel gefokus op die manipulering en beheer van die natuur. Die mens self is egter deel van daardie natuur en daarom kom ook kontrole oor die mens (sowel ander mense as sy eie liggaam) tot stand. Hierdie onderdrukking het uiteindelik tot fascisme gelei.

Adorno en Horkheimer, wat hierdie boek in die Verenigde State geskryf het, was bang dat soortgelyke verskynsels in Amerika sou verskyn. Sentraal in hierdie boek is die konsep van die kultuurbedryf, wat hoofsaaklik geïnspireer is deur die Amerikaanse situasie. Volgens Adorno en Horkheimer word kultuur vandag geproduseer asof dit materiële goedere is. Kuns is nie meer te onderskei van verbruikersgoedere nie. Adorno beskou musiek, byvoorbeeld, hy dink hoofsaaklik aan jazz, as 'n reeks variasies met 'n algemene vooraf geprogrammeerde struktuur. Liedjies blyk elkeen uniek te wees, maar in werklikheid is dit altyd dieselfde met slegs klein aksent wat verskil, soos die stemkleur of die teks.

Benjamin en Marcuse

[wysig | wysig bron]
Herbert Marcuse

Soortgelyke kritiese ontledings kom van denkers soos Benjamin en Marcuse. Benjamin beskryf in sy essay Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit (1936) die verlies aan die aura van die kunswerk deur die ontstaan van nuwe tegnieke soos fotografie en televisie. Per slot van rekening is hierdie nuwe kunsvorme in staat om 'n kunswerk eindeloos weer te gee, en sodoende verloor die konsep van die oorspronklike kunswerk die betekenis daarvan. Daar is immers geen oorspronklike kopie van 'n foto of 'n film nie, maar slegs verskillende kopieë. In daardie sin gaan die aura van die kunswerke verlore: die hier en nou van die kunswerke wat mense net lok om na museums en dies meer te gaan. Oral kan 'n foto of film gesien word.

Marcuse het kritiek teen kapitalisme in boeke soos Eros and Civilization (1955) en One-Dimensional Man (1964) uiteengesit. Kapitalisme word gekenmerk deur verskynsels soos inlywing, onderdrukkende verdraagsaamheid en valse behoeftes. Met inkorporering bedoel Marcuse dat vorme van kritiek altyd deur die stelsel self verswelg word. Che Guevara kan op ontelbare kledingstukke gevind word, en mens kan betaal vir kursusse in sosiale weerstand. Met onderdrukkende verdraagsaamheid bedoel Marcuse dat, hoewel kapitalisme die kritiese denkers 'n stem gee en dit nie sensureer nie, maar dit saam met enige ander stem toelaat. Die mees idiotiese en radikale idees kry 'n ewe belangrike stem in die sosiale debat, maar as gevolg daarvan verdwyn die ernstige kritiek in die versamelings van vreemde en aanstootlike opinies. Valse behoeftes verwys op sy beurt na die feit dat die stelsel nie in die regte diepe behoeftes van individue kan voorsien nie, en eerder verskillende, nie-bestaande en oppervlakkige behoeftes skep wat dit kan bevredig (byvoorbeeld die behoefte aan 'n tweede motor of 'n jaarlikse reis na Spanje). Dus word die illusie geskep asof kapitalisme alles kan voorsien.

Outonome marxisme

[wysig | wysig bron]

Vanaf die 1960's en 1970's het 'n groep marxiste ook in Italië na vore gekom wat die Marxisme in 'n ander rigting gestuur het. Dit is outonome Marxisme met denkers soos Mario Tronti, Oreste Scalzone, Franco Piperno, Christian Marazzi, Sergio Bologna, Franco Berardi, Maurizio Lazzarato, Paolo Virno en Antonio Negri. Ongeveer daardie tyd was die Italiaanse Kommunistiese Party (Partito Comunista Italiano, kortliks PCI) invloedryk in Italië , maar in 'n sekere sin vervreemd van die arbeidersbeweging, veral in die Suide. Benewens die amptelike kommunistiese netwerk, het sogenaamde outonome fabriekskomitees aktief hul eie belange begin verdedig. Hulle eise het nie hoofsaaklik oor klassieke kwessies soos beter lone gegaan soos met die PCI nie. In plaas daarvan het dit by hulle gegaan om die outonomie van die werker te behou: die lewe was meer as werk. Dit het onder meer in 1969 gelei tot heftige betogings en stakings in Italië, onafhanklik van die PCI en die vakbonde.

Hierdie arbeidersbewegings het ook hul teoretici gehad, bekend as die outonome Marxiste. 'n Belangrike organisasie was die Potere Operiao wat van 1968 tot 1973 aktief was voordat dit by die Autonomia Operiao aangesluit het. Aan die einde van die 1970's het dit weer tot heftige betogings, terreuraanvalle en stakings gelei. In antwoord daarop het die Italiaanse regering talle leiers van hierdie beweging, waaronder Negri, in die tronk aangehou.

Hierdie Italiaanse Marxiste beskryf die hedendaagse samelewing as post-Fordisties. Die tyd van klassieke materiële arbeid is verby en ons is nou in 'n era van nie-materiële arbeid. Met ander woorde, arbeid kan nie meer beskryf word via vaste werksure, vaste plekke (die fabriek) en mooi gedefinieerde produkte nie. In die Weste bestaan werk vandag meer uit dienste, IT of ontwerp. In hierdie gevalle word produkte nie net binne die fabriek vervaardig nie, maar ook grootliks daarbuite: nuwe strategieë of advertensieslagspreuke word tuis of in die openbare lewe bedink. Tronti praat dus van die samelewing as 'n sosiale fabriek: die hele samelewing word by die produksieproses ingesluit.

Die menigte

[wysig | wysig bron]
Antonio Negri

By Virno en Negri is die menigte 'n sentrale konsep. Hulle kry hierdie idee van Baruch Spinoza en kontrasteer dit met dié van massa of volk, wat alreeds by Thomas Hobbes teenwoordig is. Die menigte verwys na die feit dat 'n versameling mense nie gesien moet word as 'n anonieme massa sonder enige mag (potenza) nie, maar as 'n 'versameling van enkelvoudighede': mense wat saamwerk, maar in 'n konteks sonder hiërargie, sosiale kontrak of 'n soewereine. Die potenza van die menigte kom daarenteen uit die potensiaal van die menigte self. Per slot van rekening is mense altyd in staat om 'n sekere taal te praat (of te leer praat) en hulself (spontaan) te organiseer. Dit is wat die Italiaanse Marxiste in die 1960's in die outonome fabriekskomitees sien werk. Meer alledaagse voorbeelde soos 'n buurtkomitee of 'n versoekskrif is ook denkbaar.

Dit is vir hierdie Italiaanse Marxiste belangrik dat hierdie menigte onafhanklik van die staat funksioneer. In werklikheid kan 'n mens sê dat die menigte nie van die staat afhanklik is nie, maar dat die staat wel van die menigte afhanklik is. Die staat is immers gebaseer op 'n volk (wat in werklikheid 'n onderdanige groep mense is, aan 'n soewerein). In hierdie opsig is arbeid ook voor kapitaal op ekonomiese vlak. Arbeid is moontlik sonder kapitaal (mense kan dit self organiseer), maar kapitaal kan nie sonder arbeid wees nie. Hulle het ook hierdie idees gekoppel aan die idee van biomag (Michel Foucault). Die hedendaagse politiek is hoofsaaklik op liggaamsbeheer gefokus, byvoorbeeld in gesondheidsorg, onderwys en die gevangenisstelsel. Hierdie biopolitiek is egter nie net 'n eenrigtingverkeer van die staat na die mense nie, maar die mense self, die menigte, het ook biomag.

Die ideaal volgens hierdie Marxiste is dus nie 'n soort direkte stryd met die staat of die vernietiging daarvan nie. Negri argumenteer byvoorbeeld vir 'n uittog: 'n mens vernietig nie die staat nie, maar maak hom daarvan los, verlaat die staat. Die menigte is immers in staat om hulself te organiseer.

'n Herlewing van hierdie denke het om die draai van die eeu gekom deur 'n reeks boeke wat deur Negri uitgegee is, tesame met Michael Hardt. Dit gaan oor boeke soos Empire (2000), Multitude (2004) en Commonwealth (2009). In hierdie werke karakteriseer hulle die hedendaagse wêreld as een waar daar nie meer sentrale mag is nie, maar aan die ander kant 'n Ryk: 'n sentrumlose netwerk wat oor die hele wêreld strek en uit verskillende konsentriese sirkels bestaan. Hierdie werke is 'n inspirasiebron vir 'n alternatiewe globalisering.

Bronne

[wysig | wysig bron]
  • Paul Blackledge; Perry Anderson (2004). Marxism, and the New Left. Merlin Press. ISBN 978-0-85036-532-0.
  • Hans Heinz Holz (1972). Strömungen und Tendenzen im Neomarxismus. München: Carl Hanser Verlag. ISBN 3-446-11650-8.
  • Horst Müller (1986). Praxis und Hoffnung. Studien zur Philosophie und Wissenschaft gesellschaftlicher Praxis von Marx bis Bloch und Lefebvre. Bochum: Germinal Verlag. ISBN 3-88663-509-0.
  • Andreas von Weiss (1970). Neomarxismus. Die Problemdiskussion im Nachfolgemarximus der Jahre 1945 bis 1970. Freiburg/München: Karl-Alber-Verlag. ISBN 3-495-47212-6.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.