Aller au contenu

Hosmint d' tere do Hawse (2023)

Èn årtike di Wikipedia.
ôte måjhon d' pire findowe totoute Irhil

Li hosmint d' tere do Hawse[1] (e-n amazir ⴰⵏⴷⵓⴷⵉ ⵏ ⵍⵃⵓⵣ, andodi n lḥoz) ou li stombixhmint d' tere Marakech-Asfi[2], c' est on tronnmint d' tere k' a-st avnou li 8 di setimbe 2023 on pô après 11 eures al nute dins l' Grand Atlasse (Marok).

oto d' ene famile di viziteus vinant d' Cazablanca
moskêye istorike, novelmint tote rifwaite, et k' tot a croûlé
tchape croûlêye d' ene plinne pîce (Talate n Yacoube)

Mwaissès dnêyes

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Il a stî mzuré muzré a 6,8 sol schåle di Richter.

Gn a yeu des gros distrujhaedjes dins cénk provinces (Hawse, Marakech, Taroudane, Azilal, Chichawa). Mins li stombixhmint a stî rsintou disca Cazablanca.

Li miercorin a stî plaecî divins les montinnes del comene d' Irhil, e l' Province do Hawse. Mins on a pus djåzé d' Amezmiz å cmince, paski c' esteut a poirtêye d' oto di Marakech.

Gn a yeu on pô moens di 3000 moirts, eyet 50.000 dimorances croûlêyes u dislåbrêyes dins 2.200 viyaedjes et veyes.

Li response foirt rade di l' estat marokin, des soces di bénfjhance et des simpès djins, a stî préjheye tocosté.

Les temoens racontèt k' il esteu 11 eures et dijh, onze eures et cwårt.

Djusse divant l' kischoyaedje, on temoen raconte k' il a veyou des tchéns ki corént come des araedjîs tot hoûlant al moirt.

Il ont oyou on brut come on mårtea-pik ki bouxheut sol tere (dilé l' miercorin). Pus lon dins l' payis, come on gros camion ki baxhreut d' vitesse po passer so des cahossas.

E minme tins, ezès montinnes, les djins k' estént divant l' ouxh ont veyou ene bleuwe aloumire si spåde avå li stoelî. Les stoeles avént l' air di s' esprinde pu di s' distinde; di s' aprepyî pu di disparexhe.

Gn aveut bråmint des djins ki doirmént. Il ont stî sorprins dins leu måjhon.

Les viyaedjes k' i gn aveut co des djins ki woeyént ont yeu del tchance. Ces-ci ont stî vitmint distraper les cis k' estént reclôs dins les måjhons.

Dins les måjhons avou on toet di stramé, les djins estént rascovrous d' ene masse di tere. Si les schapeus arivént dins les 10 munutes a disgadjî les efants, i les schapént. Ôtrumint, il estént stofés.

Po les måjhons avou on toet d' beton, les djins si plént fé resserer pa les grossès tchapes k' avént croûlé. Ces-la plént co viker lontins dizo les trigus. Cwand l' tchape ni croûléve nén, ele astokéve les ouxhs et i faleut di l' aidance d' ådfoû po saetchî les recloyous foû.

Les viyaedjes les pus laidmint acsûts

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Talate n Yacoube

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Come si no el mostere, c' est on viyaedje basti dilé on revier (amazir ⵜⴰⵍⴰⵜ). Li fond d' tere, c' est do såvlon. Adon, on n' såreut fé les fondåcions so do deur. C' est po çoula ki les måjhons on croûlé come on tchestea d' cwårdjeus.

li viyaedje d' Irhil

[candjî | candjî l’ côde wiki]
Loukîz a : Irhil (viyaedje)

Bastimints distrûts

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Les måjhons d' mwelons et l' tchape di cimint ont assez bén tnou. Mins si les meurs estént flåwes, u s' il estént bastis sins stocaesse soûmint, li tchape vineut tote djus. Ôtrumint, gn aveut des creveures dins les meurs, aprume å rloyaedje avou les tchapes. Mins les djins reclôs dizo l' beton polnut co esse schapé, disca 3 djoûs après l' rascråwe.

Les måjhons d' pire, avu l' toet d' foite tere ont croûlé pår. Les djins et les biesses (li ståve î est sovint dizo l' coir di lodjisse) ont sofoké dizo tote li poûssire, et mori stofés, s' i n' estént nén radjournés dins l' cwårt d' eure.

Beacôp des scoles ont stî foû uzaedje, mågré k' elle ont mî tnou. Les efants d' primaire ont stî scolés dins des toeteas. Les cis do sgondaire evoyîs dins des veyes toprès (aprume Marakech).

Bastimints istorikes

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Li grande moskêye di Tinmel, ki vneut d' esse rassonrêye tote nouve, a stî tote kischoyowe. Tot l' ådvins, k' esteut co dins les travos po mete li dierin fion, a pår wagué djus.

Loukîz a : temognaedje do wårdeu del moskêye (e techeleyt, ratourné e walon)

Li londmwin minme do tronnmint d' tere, l' aida esteut apontyî, pal voye di totes les administråcions marokinnes. C' est l' årmêye k' esta l' prumire so les plaeces les pus retrôclêyes, avou les elicopteres. Dilé les viyaedjes les pus distrûts, les sôdårds bastixhît des toeteas. Ci fourit eto des medcéns militaires ki sognît les coixhîs.

Les comenes, les provinces et les redjons, k' ont tertotes des paileuses et des buldozers, s' ont metou e dvwer di rimete d' accion les voyes di montinnes k' estént côpêyes pås raboulas u pås croûlaedje des boirds di voye. Adonpwis, des ambulances, camionetes et des djipes po tcheryî l' aida et les coixhîs.

Bråmint des payis etrindjirs propôzît di l' aidance. Les prumîs arivés fourît les Espagnols et les Inglès, avou des tchéns cwereus des coixhîs co vicants et splinkîs divins les rwenes. Les Emirats Arabes Unis eyet l' Catar evoyît des contneus presses a siervi d' lodjmint dujhåve.

Adonpwis, les djins di totes les veyes et gros viyaedjes do Marok ramexhnît di l' amagnî et des covtoes po-z evoyî ås rascråwés. L' aida esteut evoyî pa camionete u camion, ki håynént li drapea marokin u ene afitche «caravane di l' aida po les sinistrés».

Pareymint, des soces ou pår des mierdjins vinît di l' etrindjir avou d' l' aida, cwerant les plaeces metowes pus lon k' avént stî mescoyowes des prumîs arivaedjes.

Po les viyaedjes sins tidje po-z î aler, c' esteut des moultîs et les ågneus ki rtcherdjént les colis et les monter so les tiers pa des pazeas moultreces.

Gn ava eto des sicolokes et des educateurs u edicatresses po sotni les efants, pår les cis k' estént divnou orfulins. Des djins k' i gn a avént eto sondjî d' apoirter des djouwets.

Biesses di cinse dins l' hosmint d' tere

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Dins les viyaedjes bastis so les tienes, li ståve est å raeze do dzo del måjhon, pu li coir di lodjisse est ådzeu. Adon, bråmint de biesses d' aclevaedje (gades, poyes, kékès vatches) ont peri stofêyes dizo les termints del croûlêye måjhon.

Rissôtaedje di sourds

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Li londmwin do hosmint d' tere, å matén, les djins ont stî sbarêye di vey des sourdants a ses plaeces k' i gn aveut måy pont yeu. Les aiwes k' estént a setch (aiwe d' Agdemte pol comene d' Irhil (ⴰⵙⵉⴼ ⵏ ⵓⴳⴷⵎⵜ, asif n ougdemt) et l' Aiwe di Fisse (ⴰⵙⵉⴼ ⵏ ⴼⵉⵙ, asif n fis, oued N'fiss) restît plinnes tot d' on côp.

Çoula s' esplike på splincaedje des potches d' aiwes soterinnes pal pression di sorlevaedje del montinne.

Spitaedje e l' air di grossès pires

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Foirt dilé l' miercorin do seyisse, a [[Alousse (Irhil)|Alousse, gn a des grossès pires k' ont stî pordjetêyes e l' air et ateri dins les vås sins hetches sol pindant des tienes.

Rilodjmint des djins

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Totes les familes k' avént yeu leu manaedje croûlé u djusse crevådé ont rçû on toetea dins les 2 a 10 djoûs.

Gn a on subzide k' a stî vôté po li rbastixhaedje (130.000 dirams po les måjhons waguêyes-djus, 80.000 po les dbrôlêyes). Avou ça ki ces sinistrés la åront des cwénzinnes tos les moes (2.500 dirams), èn an å long, a cmincî do moes d' octôbe 2023.

Li rbastixhaedje si doerè fé sorlon les uzances d' årtchitecteure po payis.

Lucyin Mahin Li hosmint d' tere do Marok, Li Rantoele 108 ivier 2023-2024, p. 4.

Hårdêye difoûtrinne

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Racontaedje do hosmint, djoû après djoû, tot respondant a des emiles

Commons
Commons
I gn a so les cmons Wikipedia des imådjes ou fitchîs son a vey avou ci hosmint d' tere la .
  1. Paski l' miercorin et les pus gros damadjes estént dins l' province do Hawse (sicrît e francès do Marok «Haouz») .
  2. Lomaedje so les Cmons d' Wikipedia.