Jump to content

Браузер кенгайтмаси

From Vikipediya

Браузер кенгайтмаси веб-браузерни созлаш учун кичик дастурий таъминот модулидир. Браузерлар одатда фойдаланувчи интерфейсини ўзгартириш, cоокиэ -файлларни бошқариш, рекламаларни блоклаш ва веб-саҳифаларнинг шахсий скриптлари ва устиллари ўзгартириш каби вазифаларини бажарувчи турли кенгайтмаларга рухсат беради, жумладан.[1]

Плагинлар[edit | edit source]

Браузер плагинлари модулнинг алоҳида тури ҳисобланади. Асосий фарқ шундаки, кенгайтмалар одатда фақат дастурий маҳсулот коди плагинлар эса ҳар доим компиляция қилинган бажарилувчи дастур (яъни об’экт) бўлади. 2021-йилдан бошлаб плагинлар кўпчилик браузерлар томонидан бекор қилинган, шу билан бирга кенгайтмалар кенг тарқалган. Энг машҳур браузер Гоогле Чроме,[2] 100 000 дан ортиқ кенгайтмаларга эга, аммо энди плагинларни қўллаб-қувватламайди.[3][4]

Тарих[edit | edit source]

Интернет Эхплорер кенгайтмаларни қўллаб-қувватловчи биринчи йирик браузер бўлиб, 1999-йилда 4-версия чиқарилди[5] Фирефох 2004-йилда ишга туширилгандан бери кенгайтмаларни қўллаб-қувватлайди. Опера 2009-йилда кенгайтмаларни қўллаб-қувватлай бошлади ва кейинги йили Гоогле Чроме ва Сафари ҳам шундай қилди. Миcрософт Эдге 2016-йилдан бери кенгайтмаларни қўллаб-қувватлайди.[6]

АПИ мувофиқлиги[edit | edit source]

2015-йилда W3C доирасида браузер кенгайтмалари учун ягона стандарт амалий дастурлаш интерфейси (АПИ) яратиш учун жамоа ишчи гуруҳи тузилди.[7] Бу мақсадга эришиш даргумон бўлса-да,[8] кўпчилик браузерлар Гоогле Чроме машҳурлиги туфайли бир хил ёки жуда ўхшаш АПИ-лардан фойдаланадилар.

Чроме фақат ҲТМЛ, CСС ва ЖаваСcрипт га асосланган АПИ кенгайтмали биринчи браузер эди. Бу имконият учун бета синови 2009-йилда[9][10] бошланган ва кейинги йили Гоогле Чроме интернет дўконини очган. 2012-йил июн ҳолатига кўра, дўконда 750 миллион кенгайтмалар ва бошқа контент ўрнатилган.[11] Худди шу йили Чроме Интернет Эхплорерни ортда қолдириб, дунёдаги энг машҳур браузерга айланди[12] ва унинг бозор улуши ўсишда давом этди ва 2018-йилда 60 % га етди[13]. Бугунги кунда эса (2022йил феврал ҳолатига кўра) Гоогле Чроме бозорда 62.78 % улушга эга[14]

Чроме муваффақияти туфайли Миcрософт ўзининг Эдге браузери учун жуда ўхшаш кенгайтма АПИ-ни яратди, бунинг мақсади Чроме кенгайтмаларини ишлаб чиқувчиларга ўз ишларини Эдге-га ўтказишни осонлаштириш.[15] Аммо уч йил ўтгач, Эдге ҳали ҳам умидсизликка учраган даражада кичик бозор улушига эга эди, шунинг учун Миcрософт уни Чромиум -га асосланган браузер сифатида қайта қурди.[16][17] (Чромиум — бу Гоогленинг очиқ манбали лойиҳаси бўлиб, у Чроме ва бошқа кўплаб браузерларнинг функционал ядроси бўлиб хизмат қилади.) Энди Эдге браузерида Чроме билан бир хил АПИ мавжуд, кенгайтмаларни тўғридан-тўғри Чроме интернет-дўконидан ўрнатиш мумкин.[18]

Ўзининг бозор улуши пасайганлиги сабабли, Мозилла ҳам мослашишга қарор қилди. 2015-йилда ташкилот Фирефох -нинг узоқ вақтдан бери мавжуд бўлган ХУЛ ва ХПCОМ кенгайтмалари Чромеъга жуда ўхшаш камроқ рухсат берувчи АПИ билан алмаштирилишини эълон қилди.[19] Бу ўзгартириш 2017-йилда кучга кирган[20][21] Фирефох кенгайтмалари энди Чроме кенгайтмалари билан деярли мос келади.[22]

2020-йилгача Аппле ушбу тенденциянинг ягона асосий истисноси эди, чунки Сафари учун АПИ кенгайтмаларни яратиш учун Хcоде воситасидан фойдаланишни талаб қилди.[23] МаcОС учун Сафари 14-нинг чиқарилиши билан браузер Чроме АПИ билан ишлаб чиқилган веб-кенгайтмаларни қўллаб-қувватлади.[24] Кейинги йили Сафари 15 биринчи марта иОС-га веб-кенгайтмаларни қўллаб-қувватлади.[25] Бошқа браузерлардан, масалан, Чроме ёки Фирефохдан фарқли ўлароқ, барча Сафари веб кенгайтмалари стандарт иОС ёки маcОС иловаларининг бир қисми сифатида тарқатилади.[26] Натижада, иОС’даги барча Сафари кенгайтмалари Апп Сторе кўриб чиқилиши керак бўлиб қолди, маcОС’дагилар эса, агар ишлаб чиқувчи хоҳласа, Маc Апп Стореъдан ташқарида тарқатилиши мумкин.

Кераксиз хатти-ҳаракатлар[edit | edit source]

Браузер кенгайтмалари одатда кўриш тарихи каби нозик маълумотларга кириш ҳуқуқига эга ва улар баъзи браузер созламаларини ўзгартириш, фойдаланувчи интерфейси элементларини қўшиш ёки веб-сайт таркибини алмаштириш қобилиятига эга.[27][28] Натижада, зарарли дастурларнинг кенгайтмалар орқали тарқатиш имконияти пайдо бўлди. Бугунги кунда бир қанча шундай ҳолатлар аниқланган. Шунинг учун фойдаланувчилар кенгайтмаларни ўрнатишда эҳтиёт бўлишлари кераклиги огоҳлантирилади.[29][30][31][32]

Иловалар браузер кенгайтмаларини фойдаланувчининг хабарисиз ўрнатиш ҳолатлари ҳам бўлган, бу эса фойдаланувчи учун кераксиз кенгайтмани ўчиришни қийинлаштиради.[33]

Баъзи Гоогле Чроме кенгайтмаларини ишлаб чиқувчилари ўзларининг кенгайтмаларини учинчи томонларга сотдилар, улар кейинчалик реклама дастурларини ўрнатдилар.[34][35] 2014-йилда Гоогле Чроме интернет-дўконидан иккита бундай кенгайтмани олиб ташлади, чунки кўпчилик фойдаланувчилар кераксиз қалқиб чиқувчи рекламалар ҳақида шикоят қилган. Кейинги йили Гоогле ўз веб-сайтларига ташрифларнинг тахминан беш фоизи реклама дастурлари кенгайтмалари билан ўзгартирилганини тан олди.[36][37][38]

Манбалар[edit | edit source]

  1. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  2. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  3. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  4. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  5. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  6. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  7. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  8. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  9. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  10. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  11. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  12. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  13. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  14. МОСТ ПОПУЛАР WЕБ БРОWСЕРС ИН 2022 https://www.oberlo.com/statistics/browser-market-share
  15. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  16. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  17. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  18. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  19. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  20. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  21. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  22. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  23. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  24. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  25. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  26. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  27. „архив нусхаси“. 2020-йил 22-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 21-май.
  28. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  29. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  30. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  31. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  32. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  33. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  34. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  35. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  36. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  37. {{Веб манбаси}} андозасидан фойдаланишда сарлавҳа= параметрини белгилашингиз керак. „{{{титле}}}“.
  38. „архив нусхаси“. 2019-йил 11-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 21-май.

Ҳаволалар[edit | edit source]