Aksiä (iqtisad)

Aksiä (alman. Aktie, nid. actie, lat. actio — xoquq) — çığarıla torğan qimmätle qäğäz, xucağa (aktsioner) aksionerlıq cämğiäte tabışınıñ öleşen dividendlar törendä alu xoquqın, aksionerlıq cämğiäte belän idärä itü xoquqın häm milege öleşenä xoquqnı berketä.

Räsäy qanunnarı buyınça aksiä — isemle qimmätle qäğäz.

Ğadi aksiälär:

• aksionerlıq cämğiäte belän idärä itü xoquqın birälär (ber aksiä — aktsionerlar cıyılışında — ber tawış),
• aksionerlıq cämğiäte tabışı büleneşendä qatnaşalar.
• Dividendlar çığanağı — aktsionerlıq cämğiät çista tabışı. Dividendlar zurlığı eşxanä direktorlar şurasında raslana.
• Dividendlar büleneşe — alınğan ğadi aksiälär sanına turı kilä.

Östenlekle aksiälär (Privilegiäle) ğadi aksiälärgä qarağanda imin tabış alunı birälär, berençe çirattağı dividendlar tüläwen tä'min itä, läkin ğädättä aktsionerlıq cämğiät belän idärä itü xoquqın çiklilär.

Östenlekle aksiälär tübändäge bülenälär:

• Östenlekle aksiälär — tawış xoquqına alışu näticäsendä östenleklär birälär: tabış zurlığı bilgelänä, cämğiätne yabu qimmätlege bilgelänä, östen xoquqlı tüläwlär.
• Cıyu aksiäläre (Kumulätiv) — şulay uq östenleklär, dividendlar cıyu.

Şulay uq oyıştıru aksiäläre bar.

Birjağa kertü öçen aksiälär listing protsedurasın ütärgä tieş. Satuda qatnaşu — şirkätkä ozaq waqıtlı kapitalnı cälep itärgä mömkinlek birä, şirkät qimmätlegen arttıra.

• Nominal' bäyä — nigez kapitalına turı kilä
• Aksiä çığaru bäyäse — berençe çığaruda aksiä bäyäse. Çığaru (emissiä) bäyäse nominal' bäyädän zurraq.
• Bazar bäyäse — ikençel bazarda satu—alu bäyäse, fond birjasında formalaşa.
• Balans bäyse — şirkät balansı qimmätlege çığarılğan aksiälär sanına çağıştırması.

Aksiälär qapçığı — ber qulda (xucada) aktsionerlıq cämğiätneñ aksiäläre sanı.

• 5% — aktsionerlar cıyılışı öçen citä
• 25% — ğomumi cıyılış küpçelek qararların tıya

Aksiälär tıyu qapçığı — direktorlar şurasına veto — tıyu quyırğa mömkinlek birä torğan aksiälär öleşe. Ğädättä, tıyu qapçığı — 25% kübräk.

Aksiälär käntrül' qapçığı — xucağa bäysez itep qararlar itärgä mömkinlek birä torğan aksiälär öleşe. Ğädättä, tıyu qapçığı — 50% + 1 aksiä.

• Статья 2 федерального закона «О рынке ценных бумаг» от 22.04.1996 N 39—ФЗ в редакции 28 декабря 2002. В предыдущей редакции допускался выпуск акций на предъявителя.
• ПОЛОЖЕНИЕ ПО БУХГАЛТЕРСКОМУ УЧЁТУ «УЧЁТ ФИНАНСОВЫХ ВЛОЖЕНИЙ» ПБУ 19/02
• Банки и небанковские кредитные организации и их операции: Учебник. Под.ред. Е. Ф. Жукова. М:Вузовский учебник, 2004.—491с. ISBN 5-9558-0011-5, гл.1.4. Эволюция банковских операций.