Onomatopeja

figura retoryczna

Onomatopeja (gr. ὀνοματοποιία onomatopoiía – „tworzenie nazw”)[1], wyraz dźwiękonaśladowczyfigura retoryczna, używana w poezji jako środek stylistyczny polegający na takim dobieraniu wyrazów (istniejących w mowie lub neologizmów albo glosolalii), aby naśladowały one swym brzmieniem opisywane zjawisko lub dźwięki wydawane przez opisywany przedmiot[2][3].

Dobrym przykładem jest Lokomotywa Juliana Tuwima:

(…)
Buch – jak gorąco! Uch – jak gorąco!
(…)

Onomatopei nie zabrakło w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza[4]:

Już trzykroć wrzasnął derkacz, pierwszy skrzypak łąki,
Już mu z dala wtórują z bagien basem bąki,
Już bekasy do góry porwawszy się wiją
I bekając raz po raz jak w bębenki biją.

Onomatopeja to wyraz naśladujący dźwięki i odgłosy naturalne, w tym dźwięki wydawane przez zwierzęta. W języku polskim (i nie tylko) onomatopeja jest rdzeniem wielu wyrazów, również czasowników i rzeczowników (np. buczeć, buczenie, szumieć, szum).

Przykład

edytuj

Szczekania psa w różnych językach:

Onomatopeje a przekład

edytuj

Przedmiotem badań naukowych jest też problem tłumaczenia na język niemiecki onomatopei występujących w polskiej poezji. Kilka przykładów na ekwiwalenty niemieckie (tłumacz: Karl Dedecius):

  • I limb szumy powiewne, i w smrekowym szept borze (Kazimierz Przerwa-Tetmajer) – niem. wehendes Zirbelgeräusch, Flüstern in Föhrenhainen[6]
  • Zaszumiał i odszumiał (Konstanty Ildefons Gałczyński) – niem. rauschte und verrauschte[7] 
  • Ze skrzydeł trzepotu (Anna Kamieńska) – niem. Geflatter der Flügel[8]
  • Gwiżdże pierwsza gwiazda (Adam Zagajewski) – niem. pfeift der erste Stern[9] 

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Władysław Kopaliński: onomastyka; onomatopeja. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2018-07-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-13)].
  2. Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 422. ISBN 978-83-233-4066-9.
  3. Aleksandra Okopień-Sławińska, Onomatopeja [w:] Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Wrocław 2002.
  4. Wiktor Jarosław Darasz, Mały przewodnik po wierszu polskim, Kraków 2003, s. 173.
  5. How Dogs Bark in Different Languages. psychologytoday.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-15)]..
  6. Emil Daniel Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie dźwięków w poezji. Studium kontrastywne, Szczecin 2015, s. 90 (pol.).
  7. E D Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 177.
  8. E D Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 198.
  9. E D Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 228.